Archif Awdur: Rheolwr
Ymweliad â Phen-rhys
Aeth nifer o’r merched i Ben-rhys yn Y Rhondda fore Llun 13 o Fai. Nid cyrchfan ddelfrydol ar fore oer a gwlyb ond cawsom brofiadau a’n gwnaeth i deimlo’n ostyngedig iawn. Cawsom ein croesawu i Ganolfan Llanfair gan ferch o’r India a’r gŵr o Fadagascar a gŵr ifanc, yntau hefyd ar brofiad gwaith o Fadagascar. Mae’r gwaith mae’r tri yma a Sharon, sy’n rhedeg y ganolfan, yn ei wneud yn anhygoel. Maent yn gofalu, meithrin, diddanu ac annog y plant a’r bobl ifanc sydd yn byw’n lleol ac yn aml yn dioddef o anfanteision dybryd. Mae staff y ganolfan yn rhedeg clybiau gwaith cartref, trefnu gemau pêl-droed, gweithgareddau crefft a cherddoriaeth i’r plant. Mae yna olch-dŷ, caffi a siop ddillad sydd yn darparu adnoddau am brisiau rhesymol yn ogystal â Neuadd Weithgareddau a chapel sydd yn cael eu rhedeg er budd trigolion yr ystâd. Rhaid edmygu ymroddiad y bobl hawddgar a gweithgar yma.
Daeth Cennard Davies, brodor o Dreorci, i’n cyfarfod yn y Ganolfan i’n goleuo ychydig am hanes yr ardal. Soniodd am y cerflun o’r Forwyn Fair a Ffynnon Fair. Mae Ffynnon Fair ym Mhen-rhys wedi denu pererinion dirifedi ar hyd yr oesoedd a gwelir dylanwad y bererindod ym marddoniaeth grefyddol yr Oesoedd Canol. Soniodd Cennard am yr Ysbyty Afiechydon Heintus a fu ar fryniau Pen-rhys ac roedd Dilwen a minnau’n cofio’n dda am gyfnod haint y frech wen wrth inni ddechrau dysgu ym Mhontypridd ganol y ganrif ddiwethaf. Roedd y tai a’r fflatiau a godwyd ym Mhen-rhys yng nghanol y ganrif ddiwethaf yn aflwyddiant cymdeithasol ac mae’r gweithwyr ymroddgar yng Nghanolfan Llanfair yn gorfod delio â’r problemau heddiw. Bore i’w gofio!
Cyfarfod nesaf y criw merched fydd ymweliad â Thŷ Dyffryn ar Fehefin 26ain.
Cymorth Cristnogol
Mae wedi dod yn adeg cyfrannu at Gymorth Cristnogol eto eleni. Bu byddin fach o aelodau’r Tabernacl yn crwydro strydoedd y pentre’ â’u bagiau coch llachar yn casglu o ddrws i ddrws. Casglwyd dros fil o bunnoedd eleni.
Ddiwedd Ebrill gwnaeth yr eglwys yn y Tabernacl ymdrech arbennig i godi arian at Gymorth Cristnogol drwy gynnal cyngerdd yn y capel. Cafwyd eitemau bywiog gan Ysgolion Cynradd Castellau a Maesybryn. Cafwyd gwledd o gerddoriaeth gan Barti Merched Ysgol Gyfun Garth Olwg, ac Elis Widgery â’i gitâr a thair telynores ddawnus iawn, Eleri Roberts, Branwen Roberts ac Ella Iles. Ymddangosodd Côr yr Einion am y tro cyntaf i glo’r noson ac yn ôl pob ymateb roedd y perfformiad wedi plesio. Roedd yn noson lwyddiannus yn ariannol hefyd gan i ni godi naw cant a hanner o bunnoedd i goffrau Cymorth Cristnogol.
Apêl Bobathon
TEULU TWM
Ddiwedd Mawrth eleni, ar benwythnos diflas o law oer, bu criw o bobl ifanc capel y Tabernacl yn brwydro yn erbyn yr elfennau i gerdded, seiclo a nofio fel rhan o apêl Bobathon. Roedd yr arian nawdd a godwyd yn mynd tuag at Bobath yng Nghaerdydd – canolfan sydd yn rhoi therapi i blant yng Nghymru sydd â pharlys yr ymennydd (cerebral palsy).
Roedd cyfanswm y pellter a deithiwyd yn cyfateb i’r daith rhwng canolfan Bobath yn Yr Eglwys Newydd, a chanolfan gyffelyb yn Glasgow, sef tua 450 o filltiroedd. Ac er gwaetha’r tywydd gwlyb, llwyddwyd i godi dros £1,500 at yr achos da, ac fe gafwyd digonedd o hwyl yn y fargen.
CAMU DROS DLODI
Roedd y digwyddiad yn gwbl nodweddiadol o’r math o weithgaredd sy’n rhan o raglen Teulu Twm, y grŵp ar gyfer yr arddegwyr yn y Tabernacl. Bob blwyddyn, dewisir rhyw elusen i dderbyn nawdd dros benwythnos o ymdrech galed, a thros y blynyddoedd fe lwyddwyd i godi tua £25,000 i gyd i wahanol achosion da. Y llynedd, ymgyrch fawr Rhown Derfyn ar Dlodi a gafodd eu cefnogaeth, ac fe gerddwyd miliwn o gamau i gynrychioli’r miliwn o blant a fyddai’n marw o dlodi yn ystod mis Mawrth y flwyddyn honno. Ar fferm yr Amelia Trust ym Mro Morgannwg y bu’r ymdrechu bryd hynny, a chodwyd dros £2,200 o bunnau i Apêl Camu dros Dlodi.
Bydd y criw yn cyfarfod yn y festri yn rheolaidd bob nos Sul i groesawu siaradwr gwadd neu ddilyn gweithgaredd mwy ymarferol. Yn ychwanegol at hynny, bydd gwahanol deithiau yn ystod y flwyddyn, yn ogystal â gwyliau rywbryd yn yr haf. O dro i dro, fe fyddan nhw’n gyfrifol am yr oedfa yn y capel, ac fe all rhywun fod yn siŵr o wreiddioldeb a dychymyg bryd hynny.
Taith Mari Jones
Wnaeth Teulu Twm gwblhau taith noddedig Mari Jones penwythnos olaf Hydref 2010 – 28 milltir dros ddau diwrnod o Lanfihangel y Pennant i’r Bala. Fe fysai’r grwp yn ddiolchgar iawn am unryw gyfraniad i’r elusen, yr NSPCC
Tylwyth Teg
TYLWYTH TEG
Ddiwedd y llynedd, penderfynodd Teulu Twm sefydlu siop masnach deg, sef stondinau sy’n cael eu trefnu yn syth ar ôl yr oedfa unwaith y mis, dan yr enw Tylwyth Teg. Mae’r siop yn gwmni cydweithredol gafodd ei sefydlu fel rhan o gynllunYoung Cooperatives Traidcraft, ac aelodau Teulu Twm eu hunain sy’n rheoli ac yn berchen ar y cwmni. Mae rhagor o fanylion am y cynllun ar gael ar www.youngcoopertaives.org.uk
Arweinyddion Teulu Twm yw Huw a Beth Roberts
Agor y Ganolfan
Y Ganolfan
Mae’r hen festri wedi cael ei ehangu ac addasu i fod yn neuadd gymunedol aml-bwrpas. Mae’n cynnwys neuadd sy’n dal hyd at 70 o bobl a lolfa gellir ei rannu’n ddwy ystafell a chegin. Mae pedwar cyfrifiadur yn y lolfa gyda chysylltiad rhyngrwyd ac mae sgriniau teledu ar gael ar gyfer cyflwyniadau.
Agorwyd y Ganolfan gan Dr Geraint Stanley Jones C.B.E. dydd Sul, 5 Medi 2010. Bu’n wythnos o ddathlu yn y capel gyda cinio yn dilyn yr agoriad ac arddangosfa arbennig o hanes y capel a’r ardal yn y Ganolfan newydd. I gloi’r dathlu cynhaliwyd Gymanfa Ganu ar brynhawn Sul 12 Medi.
Gellir gweld lluniau o’ r broses o adeiladu’r Ganolfan yma >> Adeiladu
Gellir gweld paneli’r arddangosfa yma >> Arddangosfa
Cyhoeddwyd llyfr arbennig ‘Gwres yr Efail’ yn olrhain hanes y capel a’r datblygiadau ers 1970.
Trip Ysgol Sul 2010
Hanes Tabernacl 1841 – 1904
Sefydlu y Capel
Erbyn 40au’r 19eg ganrif, roedd pentref Efail Isaf wedi’i amgylchynu gan fwrlwm o weithgaredd mewn gwahanol gapeli Annibynnol, a sawl un ohonyn nhw’n efengylu’n egnïol yn yr ardal. Ar un ochr roedd Capel Groeswen, Eglwysilan, a ddisgrifiwyd gan yr hanesydd R. Tudur Jones fel “prif bwerdy ysbrydol y fro”. Roedd dylanwad y capel yn fawr ar ardal eang, ac fe gyrhaeddodd ei benllanw yn ystod gweinidogaeth Griffith Hughes yn hanner cyntaf y cyfnod rydym yn sôn amdano. Daeth capel Groeswen yn fam-eglwys i sawl achos dan yr Annibynwyr a’r Methodistiaid Calfinaidd yng nghyffiniau Llantrisant, Caerffili a chyrion Caerdydd.
Capel Taihirion
I’r de o Efail Isaf roedd capel bywiog arall yn Rhydlafar, rhwng Pentyrch a Sain Ffagan. Sefydlwyd eglwys Taihirion hithau rywdro yn 60au’r 18fed ganrif, ac er mai capel bychan iawn oedd hwn, cafodd ddylanwad sylweddol ar grefydd yn y fro. Roedd capel Bethlehem, Gwaelod-y-garth eisoes wedi’i sefydlu dan adain Taihirion ers 1831.
Dan anogaeth rhai o genhadon y ddau gapel hyn, dechreuodd criw o bobl ymgasglu at ei gilydd yn nhafarn y Carpenters yn Efail Isaf oddeutu’r 40au, a phenderfynwyd gwneud cais i eglwysi Taihirion a Gwaelod y Garth am gael capel yn Efail Isaf ei hun. Yn ôl R. Tudur Jones, y ddau brif ladmerydd oedd Philip Williams, un oedd newydd symud i fyw i’r pentref, a William Lewis, diacon yn Nhaihirion, yntau hefyd yn byw yn Efail Isaf. Cefnogwyd y cais yn frwd gan Lemuel Smith, gweinidog ifanc Taihirion a fu farw’n annhymig iawn yn 27 oed, a hynny cyn gweld agor y capel newydd. Derbyniwyd rhodd o dir gan Thomas Philips, Ysgubor Fawr, Sain Ffagan, ac agorwyd y Tabernacl yn swyddogol ym 1843. Yn 1991 traddodwyd darlith gan y Parchedig Ddoctor R Tudur Jones ar gefndir yr achos yn Efail Isaf. Gellir ei ddarllen yma >> Cefndir
Saif Capel Taihirion ger draffordd yr M4 yng Nghapel Llanilltern i’r gorllewn o Rhydlafar ar yr A4119. Adfeilion sydd yno erbyn hyn. Mae erthygl am Taihirion yn Garth Domain Rhif 24 >> Taihirion
Adeiladu’r Capel yn Efail Isaf
Ar ôl bod yn y longroom am rai misoedd, penderfynwyd chwilio am le cyfleus i godi capel arno. O’r diwedd cafwyd darn o dir, yn cynnwys lle i fynwent, ar brydles o
fil-ond-un o flynyddoedd gan Thomas Phillips, Ysw., Ysgubor Fawr, Sain Ffagan, am rent o ddeg swllt y flwyddyn. Ddechrau 1842 gosodwyd y sylfaen. Roedd craig fawr yn un o gaeau cyfagos Garth Isaf. Chwalwyd hon gan y dynion yn y nosweithiau a chariodd y merched y darnau at wasanaeth y saer maen yn ystod y dyddiau canlynol. Does dim cyfrif o’r gost ariannol, ac mae’n debyg nad oedd yn fawr iawn. Cymerodd y Tabernacl cyntaf bron i flwyddyn i’w adeiladu a chafodd ei agor ym mis Ionawr 1843. Levi Lawrence, gweinidog a oedd newydd ddod i Lantrisant, a gymerodd ofal o’r eglwys am y blynyddoedd nesaf hyd 1847.
Fu’r flwyddyn honno o adeiladu ddim heb ei phroblemau na’i chyfnodau dwys. Ar ôl codi’r waliau yn barod i roi’r to arnyn nhw, cododd storm enbyd a chwythwyd y pingwn nesaf i’r fynwent i’r llawr. Roedd bedd wedi ei agor yn ymyl i gladdu merch fach Bili’r Gof o Lanmyddlyn. Bu’n rhaid gohirio’r angladd am ddiwrnod neu ddau. Dyna’r cynhebrwng cyntaf i’r fynwent newydd.
1841 – 1904
1841 Dechreuwyd yr ‘achos’ yn Efail Isaf – Cangen o Eglwys Taihirion, Rhydlafar gyda’r Parch Lemuel Smith yn Weinidog.
“Cychwynnwyd yn y ‘longroom’ perthynol i dafarndy’r pentre a elwir ‘Carpenters’ Arms’. Safai yr ystafell hon ar wahân i’r ‘Carpenters’ yn ymyl yr ardd, lle’r oedd grisiau yn esgyn iddi o’r tu allan”. (O lyfryn y Canmlwyddiant 1941)
Penderfynwyd adeiladu capel ar dir fferm Y Celyn.
1842 Gosodwyd y sylfaen ar ddechrau’r flwyddyn. Bu farw Y Parch Lemuel Smith. Sefydlwyd y Parch Levi Lawrence yn Weinidog.
1843 Adeiladwyd ac agorwyd y capel cyntaf.
1847 Gadawodd y Parch Levi Lawrence i ofalu am Eglwys Adulam, Merthyr Tudful.
1851 25 o aelodau gyda’r Parch John Taihirion Davies yn Weinidog.
1869 71 o aelodau a’r capel cyntaf wedi mynd yn rhy fach. Penderfynwyd adeiladu capel newydd.
1870 Gorffennaf 3ydd a 4ydd. Agorwyd y capel presennol ar gost o £830.00.
1878 Aelodaeth yn 144. Erbyn diwedd y flwyddyn collwyd 27 o aelodau oherwydd cau pob pwll glo yn y gymdogaeth. Symudodd yr aelodau yma i’r Rhondda a Chwm Garw.
1898 Codwyd y festri a’r stabl oddi tano am £250.00
1901 Medi. Cynhaliwyd Cyfarfodydd Jiwbilî i ddathlu hanner can mlynedd gweinidogaeth John Taihirion Davies.
1904 Bu farw Y Parch. John Taihirion Davies.
Gweinidogion
Lemuel Smith oedd gweinidog ifanc Taihirion a gefnogodd sefyldu capel yn Efail Isaf. Bu farw’n annhymig iawn yn 27 oed, a hynny cyn gweld agor y capel newydd.
Mae erthygl am Lemuel Smith yn y Garth Domain 23 > Garth
Ym 1851, rhoddwyd galwad i’r Parchg John Davies o Dreforus i ddod yn weinidog ar eglwysi Taihirion a’r Tabernacl, ac fe arhosodd yn Efail Isaf hyd ddiwedd ei oes yn 1904.
GWEINIDOGION
Y Parchedig Lemuel Smith 1841 – 1842
Y Parchedig Levi Lawrence 1842 – 1847
Y Parchedig John Taihirion Davies 1851 – 1904
John Taihirion Davies
Mae dylanwad y Parch John Taihirion Davies ar y capel a’r ardal yn enfawr. Bu’n weinidog am gyfnod o 55 mlynedd.
Gymaint oedd gwerthfawrogiad a pharch ei gynulleidfa ato fe osodwyd cofeb tu ôl i’r pulpud yn y capel.
Dyma ran o’i Fywgraffiad o Lyfr y Canmlwydiant
JOHN TAIHIRION DAVIES. – Ganwyd ef yn y flwyddyn 1825, ym Mhlwyf Llangyfelach. Cafodd ei dderbyn yn bedair-ar-ddeg oed, gan y Parch. J. Davies, Mynyddbach. Dechreuodd bregethu dan weinidogaeth ei frawd Thomas Davies, yn Horeb, Treforus. Pan weithiau fel crwt yn un o weithiau tân Treforus, arferai y gweithwyr dalu `turn’ iddo bob tro y byddai Cyfarfod Blynyddol yn y cylch, er mwyn iddo fynd yno i wrando y pregethau, a’u hail-adrodd wrth y gweithwyr drannoeth yn ystod yr awr ginio. Bu hyn yn gynhorthwy mawr iddo i ddatblygu ei gof, i ymarfer traddodi, a’i drwytho mewn athrawiaeth grefyddol.
Daeth i’r Efail Isaf yn ddyn ieuanc 26ain oed, yn llawn ynni a brwdfrydedd. Gwnaeth ei lety yn fferm Rhydlafar, ryw hanner milltir yn nes i gyfeiriad Caerdydd na Thai¬hirion. Yr oedd ganddo ddwy filldir i gerdded oddiyno i’r Bronllwyn, a phedair milltir i’r Efail Isaf. Wedi cychwyn achos Bronllwyn, pregethai yn y tair eglwys ambell Sul.
Rhoddodd i fyny Taihirion yn y flwyddyn 1893, ac aeth i fyw i Bentyrch, gerllaw Bronllwyn, lle bu nith iddo yn gofalu am ei dŷ am rai blynyddoedd. Priododd yn y flwyddyn 1895 â Miss Mary Walters, Y Faerdref, ac yn fuan wedi hyn, rhoddodd i fyny gofal eglwys Bronllwyn. Adeiladodd dŷ yn Church Village, ac yno yn “Huanfa” y bu fyw, nes iddo gael ei symud i’r Tŷ nad o waith llaw, “tragwyddol yn y Nefoedd.”
Cymerodd ddiddordeb ymhob cylch o fywyd. Gwnaeth ei orau i ddyrchafu diwylliant a manteision addysg yn yr ardal. Ef ydoedd Cadeirydd yr hen “School Board”, a bu yn flaenllaw ynglyn â’r gwaith o adeiladu ysgol i gwrdd â gofynion y cylch.
Mynych y gwelwyd ef ar lwyfan Politicaidd, a byddai ei arabedd a’i hiwmor bob amser, yn tynnu allan gymeradwyaeth y dyrfa yn un fanllef. Nid oedd un cyfarfod yng Nghyfundeb Dwyreiniol Morgannwg yn gyfiawn, os na fyddai `Davies, Taihirion’ ynddo, ac yn cymeryd rhan. Adnabyddwyd ef am lawer blwyddyn fel “Esgob y Fro.” Yr oedd Mr. Davies yn gasglwr dihafal, ac yn werthwr tocynnau heb ei debyg.
Fel pregethwr, byddai yn cael `yr awel’ o’i du yn fynych. Wrth bregethu ar dro yn Aberystwyth, torrodd yn foliannu drwy yr holl le, a bu’n ddiwygiad yno am beth amser wedi iddo ymadael. Dro arall, cafodd oedfa debyg yng Nghroesoswallt, ac ymhen ychydig derbyniodd alwad daer oddiyno i’w bugeilio. O bosibl, mai hon oedd yr unig alwad a gafodd yn ystod ei weinidogaeth, ond teimlodd fod y cwlwm yn rhy dynn rhyngddo â’r Efail Isaf i’w derbyn. Yr oedd ei serch gymaint at Taihirion hefyd, er iddo roi yr eglwys honno i fyny yn y flwyddyn 1893, fel y mynnodd gael ei adnabod bellach fel John Taihirion Davies. Bu farw Medi 1904, wedi gwneud diwrnod da o waith, ac ni adawodd neb fwlch mwy ar ei ôl. Heddwch i’w lwch.
Hanes Tabernacl 1905 -1969
1905 – 1969
1904-05 Yn ystod y diwygiad, derbyniwyd 25 o aelodau o’r newydd.
1906 Ar ddechrau’r flwyddyn gosodwyd Tablen Goffa tu ôl i’r pulpud yn datgan parch ac edmygedd yr Eglwys o’r Weinidogaeth rymus ag eithriadol a fu. Costiodd y Tablen Goffa £30. Gorffennaf 19. Ordeiniwyd myfyriwr o Goleg Bangor Mr E. B. Powell Glanaman yn weinidog. Aelodaeth 100.
1907 Ionawr. Dechreuwyd Ysgol Sul yn Neuadd y Bedyddwyr Saesneg yn Church Village.
1909 Symudodd y Parch E.B. Powell i Faesycwmer. 24 Medi Cyfarfodydd ordeinio’r myfyriwr o Goleg Caerfyrddin, Mr T. E. Jones, Treorci.
1910 Chwefror 16. Adeiladwyd ac agorwyd Gwynfa, Church Village ar gost o £600 fel festri ychwanegol ar gyfer aelodau Llanilltud Faerdref a Church Village.
1911 Derbyniwyd 25 o aelodau newydd a rhan fwyaf o rhain yn aelodau’r Ysgol Sul.
1914 Dechreuwyd cynnal gwasanaethau’r nos yng Ngwynfa.
1916 Gadawodd y Parch T. E. Jones am Drewyddel, Sir Benfro. Yn ystod ei weinidogaeth (1909-16) bu cynnydd o 105 i 133 o aelodau. Gosodwyd golau trydan yn y capel ar gost o £23-13s-0d. 1920 Sefydlwyd y Parch John Howell, Fonciau Rhos.
1921 Gadawodd y Parch John Howell am Moreia, Rhymni. Derbyniodd 27 o aelodau yn ystod y 14 mis.
1922 Gosodwyd peiriant cynhesu newydd yn y capel, peintiwyd y capel a chodwyd ystafell i’r gweinidog a’r diaconiaid am £400.00
1925 Gorffennaf 24. Cyfarfodydd ordeinio myfyriwr o Goleg Caerfyrddin, Mr. D. Stanley Jones o Ffynnongroyw, Sir Fflint. Ehangwyd y fynwent wrth brynu hanner erw o dir am £133.00
1926 Nifer mwyaf o aelodau yn hanes yr Eglwys. 176 o aelodau.
1941 Canmlwyddiant yr Achos. Cafwyd oedfaon dathlu ar Fedi 6 – 8. Aelodaeth yn 118.
1945 Penderfynwyd cau Ysgol Sul y Gwynfa. Aelodaeth 114.
1951 Adnewyddu’r to capel am £81,00. Aelodaeth 119.
1953 Gadawodd y Parch D. Stanley Jones am Dregwyr.
1958 Aelodaeth yn 78.
1963 Penderfynwyd gwerthu Gwynfa.
1967 Peintiwyd y capel.
Gweinidogion 1905 – 1953
Y Parchedig Evan Bruant Powell 1906 – 1909
Y Parchedig Thomas E Jones 1909 – 1916
Y Parchedig John Howell 1920 – 1921
Y Parchedig D. Stanley Jones 1925 – 1953
Dathlu Canmlwyddiant
Roedd Diwygiad 1904-05 wedi bod o fydd i ehangu’r achos yn y Tabernacl ac yn ystod y cyfnod rhwng y ddau Rhyfel Byd bu galw i ehangu ac adeiladu capel ym Mhentre’r Eglwys.
Gwelwyd 1941 fel cyfle arbennig i ddathlu llwyddaint yr Achos ac yn ogystal â’r dathliadau rydym yn ffodus fod Llyfr y Canmlwyddiant wedi ei gyhoeddi.
Gallwch ddarllen y llyfr sy’n cofnodi’r 100 mlynedd cyntaf yma >> Canmlwyddiant
Adroddiad y Canmlwyddiant
 |
|
Margaret Rosser
|
|
Roedd dylanwad Miss Margaret Rosser (1882 – 1967) ar y Capel, yr ardal a’r iaith Gymraeg yn sylweddol iawn.
Yn Llyfr y Canmlwyddiant cyfeirir ar Margaret Rosser yn y rhestr Organyddion :-
MARGARET J. ROSSER a ddewiswyd yn lle Mrs. Thomas yn 1902 , a hyd yma y mae yn glynu gyda’r gorchwyl. Gwnaeth waith mawr ac arhosol ym myd cerdd a llen yn y cylch. Mae wedi arwain y Gobeithlu am amser hir, ac yn parhau i wneud. Cododd Gôr Plant yn y lle, yr hwn a fu yn llwyddiannus iawn o dan ei harweiniad, pan dynnai am y dorch gyda chorau Caerdydd, Blaenrhondda a Nantyffyllon.
Yn 1918, wedi ennill yr Urdd Ofydd, derbyniwyd hi i gylch yr Orsedd, dan yr enw ‘Megan Illtyd’. Cvfansoddodd amryw ddramâu i blant yr Ysgolion Elfennol, a Gwerslyfrau dan nawdd yr Enwad, at wasanaeth yr Ysgol Sul. Yn y flwyddyn 1931, mwynhaodd y fraint o gael annerch Cyfarfod y Plant yn `Undeb’ Aberteifi. Hi hefyd a enillodd y wobr am y Traethawd gorau ar `Hanes yr Eglwys’ yn adeg gweinidogaeth y Parch E. B. Powell. Treuliodd ei hoes ym myd Addysg, ac ar hyn o bryd, hi ydyw Prifathrawes Ysgol y Gwindy, Caerffili.
Ceir crynodeb o’i hanes yn y llyfr Pontypridd Bro’r Eisteddfod
Ceir rhagor o wybodaeth am Margaret Rosser mewn dyfyniad o waith Dillwyn Lewis >> Margaret
Llyfrau Margaret Rosser
Engreifftiau o’r llyfrau a ysgrifennwyd gan Margaret Rosser
Dramau 1920’au
. 
Gwynfa
I ateb y galw am wasanaethau ym Mhentre’r Eglwys cychwynnwyd Ysgol Sul yn Neuadd y Bedyddwyr Saesneg ar y Sul cyntaf yn 1907.
Penderfynwyd adeiladu festri yn Church Village, at wasanaeth yr Ysgol Sul. Costiodd yr adeilad ar Heol Sant Illtyd £600, ac fe’i hagorwyd ar Chwefror l6eg, 1910.
Cam pwysig yn y flwyddyn 1914 oedd cychwyn gwasanaeth cyson ar nos Sul yng Ngwynfa.
Cynhaliwyd y gwasanaeth olaf yng Ngwynfa ar 20 Hydref 1955.
Llun: Aelodau Gwynfa yn cynnal Cyngerdd yn 1923
Cynnal yr Achos
Roedd cynulleidfa ffyddlon a swyddogion brwdfrydig yn cynnal yr achos yn ystod y 1950’au a’r 1960’au. Er fod y gynulleidfa yn dirywio yn araf penderfynwyd parhau i gynnal y gwasanaethau drwy gyfrwng y Gymraeg ac i wneud yr hyn oedd yn bosib i’r adeiladau. Gwerthwyd adeilad Gwynfa yn 1966 gan ddod ac arian i barhau i gynnal yr achos yn y Tabernacl.
Yn 1968 penderfynodd aelodau Tabernacl a Bethlehem, Gwaelod y Garth i uno a’i gilydd mewn un fugeiliaeth. Ond ni benodwyd Gweinidog yr adeg honno.
Yn 1969 roedd 59 o aelodau yn cynnal yr achos gan gynnwys o leiaf chwech o aelodau newydd.
ATGOFION GERAINT ROBERTS
Daethom i fyw i’r Efail Isaf ym 1963. Roedd y Tabernacl yn eglwys annibynnol a thraddodiadol iawn. Roedd un oedfa Saesneg yn cael ei chynnal bob mis, ond er hynny mynnid canu emynau Cymraeg. Ar oedfa dda roedd 40 o bobl yn mynychu. Ond o fewn rhyw bum mlynedd roedd y gynulleidfa wedi gostwng i ryw bymtheg a hynny trwy farwolaethau. Roedd y ffyddloniaid yn sicr mai eglwys Gymraeg oedd y Tabernacl. Roedd afiaith ar y canu er bod y nifer yn fychan.
Roedd yn gyfnod o anobaith ac o ofn gweld y drws yn cau. Roedd Gwynfa wedi ei werthu ac nid oedd modd defnyddio’r festri ac roedd y fynwent wedi ei gadael i dyfu’n wyllt. Methwyd yn aml â llenwi’r pulpud, ac ar aml i dro roedd safon y pregethu’n druenus o wael.
Bu i ni fel teulu gael Byrdwn Gweddi ar ran y Tabernacl, gweddi am weinidog ifanc, un a allai ymroddi i waith cenhadol yn y cylch. Rhoddwyd y cyfan gerbron Un a fedrai ateb gweddi. Rhyfeddod un diwrnod oedd cyfarfod ag Eirian a’r teulu ar ochr y ffordd – hen ffrindiau i ni o ddyddiau llencyndod; rhyfeddod mwy oedd deall eu bod yn symud i fyw i’r pentre. Ai hwn oedd y person yr oeddwn wedi gweddïo amdano?